Deformująca artroza, czyli osteoartroza, jest jedną z najczęstszych chorób układu mięśniowo-szkieletowego. Ponad 50% osób powyżej 55 roku życia ma pewne objawy osteoartrozy. Najczęściej dotknięte są stawy kolanowe i biodrowe, ale osteoartroza może wystąpić w każdym wieku i w każdym stawie.
Kluczowym momentem w rozwoju artrozy jest uszkodzenie chrząstki stawowej i związany z tym łańcuch procesów patologicznych prowadzących do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania stawu. Chrząstka stawowa (chrząstka szklista) odgrywa bardzo ważną rolę w budowie i funkcjonowaniu stawu. Z jednej strony zapewnia możliwość łatwego ślizgania się powierzchni stawowych, dzięki gładkiej powierzchni i właściwościom płynu stawowego, który zapewnia minimalny współczynnik tarcia. Z drugiej strony chrząstka wytrzymuje duże obciążenia, zapewnia amortyzację i redystrybucję obciążeń na kość podchrzęstną. Takie właściwości mechaniczne chrząstki wynikają ze specjalnej, wielowarstwowej struktury chrząstki szklistej. Chrząstka stawowa nie ma własnego ukrwienia, zawiera stosunkowo niewielką liczbę komórek (chondrocytów) w głębokich częściach stawu i ma złożoną strukturę składającą się z włókien kolagenowych, cząsteczek proteoglikanów i związanych z nimi cząsteczek wody (do 70-80%). Taka struktura pozwala chrząstce zachować wewnętrzne napięcie, elastyczność i wytrzymać duże obciążenia. Jednak determinuje to również jej podatność na uszkodzenia i niską zdolność do pełnej regeneracji w przypadku uszkodzenia.
STOPNIE USZKODZENIA CHRZĄSTKI STAWOWEJ.
Normalnie grubość chrząstki stawowej wynosi 1-6 mm, procesy powstawania i niszczenia chrząstki są w równowadze i są regulowane przez poziom obciążeń. Wraz z rozwojem [CHOROBY ZWYRODNIENIOWEJ STAWÓW](https://ppos2018.pl/flexin500-tabletki-na-stawy/) równowaga ta jest stopniowo zaburzana, zaczynają przeważać procesy destrukcyjne, co prowadzi do naruszenia struktury i właściwości mechanicznych chrząstki. Stopniowo chrząstka staje się cieńsza, postrzępiona, powstają pęknięcia i ubytki chrząstki. Równocześnie zachodzą zmiany patologiczne w innych strukturach stawowych stawu, płynie stawowym, torebce stawowej, kości podchrzęstnej. W zależności od stopnia i głębokości uszkodzenia chrząstki wyróżnia się kilka stadiów uszkodzenia. Stopień I – zmiękczenie, rozluźnienie, zmniejszenie elastyczności warstwy powierzchniowej chrząstki. Stopień II – ścieńczenie, strzępienie się warstwy powierzchniowej chrząstki, powstawanie pęknięć, nadżerek, które nie sięgają głębokich odcinków chrząstki i kości podchrzęstnej. Stopień III – ścieńczenie, strzępienie się chrząstki z powstawaniem głębokich pęknięć, ubytków i nadżerek, które sięgają głębokich odcinków chrząstki i kości podchrzęstnej, powstawanie stref stwardnienia kości podchrzęstnej, pojawienie się osteofitów (patologicznych narośli tkanki kostnej). Stopień IV – pełnowarstwowe ubytki chrząstki z odsłonięciem kości podchrzęstnej, obecność deformacji kości.
MECHANIZMY ROZWOJU OSTEOARTRYTU, CZYNNIKI RYZYKA.
Choroba zwyrodnieniowa stawów może być pierwotna (idiopatyczna), bez ściśle określonej przyczyny, lub wtórna, rozwijająca się w wyniku określonego urazu lub choroby. Czynnikami ryzyka rozwoju artrozy mogą być urazy stawów, zmiany związane z wiekiem, upośledzona aktywność ruchowa, nadmierna masa ciała, nierównomierny rozkład obciążeń spowodowany wrodzoną lub nabytą deformacją układu mięśniowo-szkieletowego, czynniki genetyczne, choroby zapalne, metaboliczne, reumatyczne itp. Typowymi objawami artrozy są ból podczas ćwiczeń i ruchu, nasilony ból pod koniec dnia, sztywność stawów po okresie bezruchu, sztywność poranna, trzaski w stawach. W miarę postępu procesu następuje stopniowe zwiększanie się bólu, pojawianie się bólu w spoczynku, ograniczenie ruchomości stawów, obrzęk i deformacja okolicy stawu, zwężenie szpar stawowych, powstawanie ubytków chrząstki i rozrostów kości. Ponadto jednym ze składników rozwoju choroby zwyrodnieniowej1 stawów jest naruszenie prawidłowego składu i właściwości lepko-sprężystych płynu stawowego3, który odgrywa ważną rolę w „odżywianiu i smarowaniu” chrząstki stawowej2.
LECZENIE BEZLEKOWE CHOROBY ZWYRODNIENIOWEJ STAWÓW.
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów powinno być kompleksowe, obejmujące zarówno leczenie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Duże znaczenie w leczeniu niefarmakologicznym ma prawidłowy reżim ruchowy i regularna terapia ruchowa (LFK). Stawy potrzebują ruchu. Ponadto główne obciążenie podczas terapii ruchowej powinno być ukierunkowane na cykliczne ruchy w stawach i wzmacnianie mięśni kończyny, bez znacznego obciążenia osiowego na dotknięte stawy. Mogą to być proste ćwiczenia wykonywane w domu – chodzenie, pływanie, wielokrotne unoszenie wyprostowanej nogi, w pozycji leżącej, zgięcie-wyprost w stawie kolanowym, unoszenie na palcach, a także bardziej specjalistyczne ćwiczenia na maszynach do ćwiczeń i z instruktorem. W tym przypadku należy unikać znacznych obciążeń osiowych stawów, podnoszenia ciężarów, biegania, skakania, nieskoordynowanych ruchów. Bardzo ważne jest również zmniejszenie obciążenia stawów poprzez redukcję nadmiaru masy ciała. Prawidłowo zorganizowana dieta powinna również przyczynić się do korekty masy ciała i poprawy metabolizmu. Ponadto konieczne jest stosowanie wygodnego obuwia, a także różnych środków korekcji ortopedycznej – wkładki, nakolanniki, ortezy, w razie potrzeby dodatkowe wsparcie. Dość często w kompleksowym leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów stosuje się fizjoterapię. Może to być elektroforeza lub fonoforeza z hydrokortyzonem (lub innymi lekami), magnetoterapia, zmienne pola elektromagnetyczne, laseroterapia, krioterapia, terapia falą uderzeniową itp. Wyboru metody fizjoterapii dokonuje lekarz, biorąc pod uwagę wskazania i przeciwwskazania do tego typu leczenia. Również leczenie niefarmakologiczne obejmuje masaż, refleksologię, leczenie uzdrowiskowe, różne rodzaje medycyny tradycyjnej.
LECZENIE LEKARSKIE CHOROBY ZWYRODNIENIOWEJ STAWÓW.
Leczenie farmakologiczne choroby zwyrodnieniowej stawów powinno obejmować stosowanie kompleksu leków, które wpływają na różne ogniwa procesu patogenetycznego.
NLPZ: Z reguły terapia lekowa rozpoczyna się od przepisania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Do tej grupy należą takie znane leki jak diklofenak, voltaren, ibuprofen, a także nowsza grupa NLPZ z selektywnym hamowaniem COX-2 – arcoxia, celebrex, movalis, nimesulid, aertal. Leki z tej grupy działają szybko, mają wyraźne działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i przeciwbólowe. Jednak ta grupa leków charakteryzuje się szeregiem działań niepożądanych, związanych przede wszystkim z negatywnym wpływem na przewód pokarmowy. Leki z funkcją selektywnego blokowania COX-2 mają znacznie mniej wyraźny efekt drażniący na błonę śluzową żołądka, ale ich stosowanie nie powinno być zbyt długie, cykliczne i najlepiej monitorowane przez lekarza. NLPZ można stosować w postaci zastrzyków domięśniowych, tabletek, proszków, czopków doodbytniczych, a także miejscowo, w postaci maści i żeli. Z reguły kurację przepisuje się na 5-7 dni, w razie potrzeby można ją przedłużyć do 10-14 dni.
Leki steroidowe: W przypadku bardziej wyraźnych procesów zwyrodnieniowych i zapalnych w okolicy stawu, nawracającego zapalenia błony maziowej, zespołu przewlekłego bólu można stosować steroidowe (hormonalne) leki przeciwzapalne. Z reguły stosuje się przedłużone formy leków – diprospan, kenalog, rzadziej hydrokortyzon, deksametazon. Leki te stosuje się w formie zastrzyków, stosuje się ich dostawowe lub okołostawowe (paraarticularne) podawanie. Leki z tej grupy wykazują szybkie i silne działanie przeciwzapalne, jednak przy częstym stosowaniu mogą mieć wyraźny destrukcyjny wpływ na struktury stawowe. Ze względu na ryzyko wystąpienia takich powikłań zaleca się ich stosowanie w krótkich seriach 1-2 zastrzyków, nie częściej niż 1-2 razy w roku.
Preparaty kwasu hialuronowego: Dość nowym i obiecującym kierunkiem w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów jest stosowanie preparatów kwasu hialuronowego. Jak już powiedzieliśmy, brak ukrwienia jest jedną z przyczyn słabej zdolności regeneracyjnej chrząstki, a także powoduje trudności w dostarczaniu do niej składników odżywczych i preparatów leczniczych przez krew. Alternatywą dla ogólnego przyjmowania leków jest wprowadzanie substancji leczniczych bezpośrednio do stawu, do miejsca uszkodzenia chrząstki. Jedną z najskuteczniejszych grup leków do podawania dostawowego są preparaty kwasu hialuronowego. Polimerowe cząsteczki kwasu hialuronowego są częścią normalnego płynu stawowego i decydują o jego lepko-sprężystych właściwościach. W przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów zaburzony jest skład i właściwości płynu stawowego, który jest jednym z ogniw w procesie patologicznym. Sztucznie syntetyzowane leki na bazie stabilizowanych cząsteczek polimerowych kwasu hialuronowego – pozwalają na stworzenie „lepko-elastycznej protezy” płynu stawowego, poprawiającej odżywienie chrząstki i pełniącej rolę „smaru” w uszkodzonym stawie. Ze względu na wysoką masę cząsteczkową lek pozostaje w stawie przez długi czas i ma działanie terapeutyczne. Prowadzi to do długotrwałego zmniejszenia bólu, złagodzenia ruchu w stawie, poprawy odżywienia chrząstki. Procedura podawania dostawowego jest manipulacją medyczną, wymaga prawidłowej realizacji i ścisłej aseptyki. Stosowanie takich leków jak Fermatron, Ostenil, Hyalgan odbywa się w formie kursu 3-5 iniekcji dostawowych, wykonywanych w odstępach 1 tygodnia. Przy stosowaniu leków najnowszej generacji, takich jak Durolan, Fermatron S – wystarczy jednorazowe podanie dostawowe leku. Ze względu na specjalną strukturę działanie leku utrzymuje się od 6 do 12 miesięcy od daty podania.
Chondroprotektory: Grupa leków mających na celu poprawę odżywienia chrząstki i spowolnienie jej niszczenia. Leki zawierają siarczan chondroityny, glukozaminę lub ich kombinację. Są to substancje, które są częścią normalnej chrząstki stawowej i mają określone działanie metaboliczne. Ta grupa leków obejmuje takie leki jak Artra, Dona, Chondroxide. Działanie tych leków następuje powoli, w ciągu 2-8 tygodni, przebieg leczenia wynosi zwykle 3-6 miesięcy. Leki są stosowane w kompleksowym leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów, są bardziej skuteczne przy systematycznym stosowaniu, a także są stosowane profilaktycznie i we wczesnych stadiach choroby zwyrodnieniowej stawów.
Ponadto w kompleksowej terapii choroby zwyrodnieniowej stawów można stosować inne grupy leków: Leki homeopatyczne – Ziel T, Traumeel S Leki ekstrakcyjne – Aflutop. Leki naczyniowe – Detralex, Thrombo ASS Leki metaboliczne i witaminowe – Actovegin, Milgamma
Również jednym z obiecujących obszarów w leczeniu osteoartrozy jest rozwój leków blokujących enzymy biorące udział w niszczeniu chrząstki stawowej (interleukina 1, cytokiny, kolagenaza, elastaza) i zakłócających równowagę między tymi enzymami a ich antagonistami (IL-1Ra). Do tej grupy leków zalicza się Arthrodarin. Ponadto obiecującym obszarem jest zastosowanie Orthokine – autologicznej surowicy pacjenta, wzbogaconej o cytokiny przeciwzapalne przy użyciu specjalnej techniki.
Podsumowując, chciałbym raz jeszcze podkreślić, że najlepszą profilaktyką osteoartrozy jest utrzymanie aktywności fizycznej i zdrowego stylu życia. W przypadku rozwiniętej osteoartrozy najlepszy efekt uzyskuje się przy pełnoprawnym kompleksowym leczeniu osteoartrozy, wpływającym na różne elementy procesu patologicznego.
Przypisy
- Robert Rupiński, M. Rell-Bakalarska (2023). Zastosowanie ASU w terapii choroby zwyrodnieniowej stawów. Medycyna Faktów. Semantic Scholar. ↩
- pozakomórkową, Macierz Chrząstki, Chrząstki Stawowej et al. (2008). CTx-II JAKO NOWY WSKAŹNIK DEGRADACJI. . Semantic Scholar. ↩
- Ewelina Wędrowska, Marek Libura, Maciej Chmielarski et al. (2018). Obraz cytoimmunologiczny płynu stawowego w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Wstępna ocena wpływu leczenia metotreksatem i metyloprednizolonem. . Semantic Scholar. ↩
Robert Rupiński, M. Rell-Bakalarska (2023). Zastosowanie ASU w terapii choroby zwyrodnieniowej stawów. Medycyna Faktów. Semantic Scholar. ↩
pozakomórkową, Macierz Chrząstki, Chrząstki Stawowej et al. (2008). CTx-II JAKO NOWY WSKAŹNIK DEGRADACJI. . Semantic Scholar. ↩
Ewelina Wędrowska, Marek Libura, Maciej Chmielarski et al. (2018). Obraz cytoimmunologiczny płynu stawowego w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Wstępna ocena wpływu leczenia metotreksatem i metyloprednizolonem. . Semantic Scholar. ↩